DISTRIBUTION AND SEVERITY OF PHOMOPSIS CANKER AND BRANCH DIEBACK ON RHAMNUS PRINOIDES AND ITS ASSOCIATION WITH BIOPHYSICAL FACTORS IN TIGRAY, ETHIOPIA

Abstract

Rhamnusprinoides L’Herit (Gesho) based agro-forestry is an expanding practice in subsistence and commercial farming in the highlands of Tigray, Ethiopia. However, a new diseasethat causes severe branch dieback and stem canker has recently emerged. The causal agent and severity and distributionof the disease have not been determined. This study was conducted in Ganta-afeshum, Ahferom and MedebayZana weredasto identify the causal agent, determine incidence and severity of the diseaseand assess the effect of biophysical factors on disease severity and incidence. A total of 240 orchards were randomly selected using simple random sampling methodfrom Gesho growing areas varying in altitude, soil texture and production methods. Association of biophysical factors to incidence and severity of the disease were analyzed using binary logistic regression and Generalized Linear Model, respectively.Based on cultural and conidial characteristics, the causal pathogen was identified as Phomopsis species. While the orchard level disease incidence ranged from 20% to 100%, the disease had incidence of 100%at both tabia and wereda levels.Mean disease severity Index (DSI) rangedfrom0.3 to 4.54with an overall mean of 2.47. Farm type, supplemental irrigation, orchard age and altitude had significant effects on disease severity. Irrigated orchards had lower DSI than rain-fed orchards. The disease was more severe in altitudes above 2300 m, in orchards older than 10 years, and in homestead and dispersed-on-farm orchards. Understanding the effect of biophysical factors on Gesho branch dieback and canker disease development will help guide future management of the disease.

Word count = 250

ፅሟቕ ፅሑፍ Abstract in Tigrigna

ሓውሲ ልምዓት ደኒ ገሾ (Rhamnus prinoides L’Herit) ኣብ ደጉዓታት ትግራይ እናሰፍሐን መሰረት መነባብሮን ንግዲን እናኾነ ዝመፅእ ዘሎን እዩ። ብኣንፃሩ ድማ፣ ቅድሚ ሕዚ ዘይነበረ፣ ጠንቁ ዘይተፈልጠ ፣ ብርታዐን ዝርገሐኡን ዘይተነፀረ ንጉንዲ ጌሾ ዘቑስልን ጨናፍሩ ዘሕርርን ሕማም ካብ ቀረባ እዋን ንደሓር ኣብ ኣታኽልቲ ገሾ ጕድኣት የብፅሕ ኣሎ። ብርታዐን ዝርጋሐን እዚ ሕማም ንምግምጋምን ፅልዋ ባዮፊዚካዊ ረቛሒታት ኣብ ተርእዮን ብርታዐን እቲ ሕማም ንምድህሳስን ብምዕላም፣ እዚ መፅናዕቲ ኣብ ወረዳታት ጋንታ-ኣፈሹም፣ ኣሕፈሮምን መደባይ ዛናን ተኻዪዱ፡፡ እዚ መፅናዕቲ ብብራኸ፣ ዓይነት ሓመድን ኣገባብ ኣመሃህራ ጌሾን ካብዘይመሳሰሉ ሽዱሽተ ጣብያታት ብዕጫ ኣብዝተረመፁ 240 ውልቀ ስፍራ ኣታኽልቲ ጌሾ እዮ ተኻዪዱ፡፡ ንምትንታን ክህሉ ዝኽእል ምትእስሳር ባዮፊዚካዊ ረቛሒታትን ተርእዮን ብርታዐን እቲ ሕማምን ፣ እዚ መፅናዕቲ ሞዴላት ባይነሪ ሎጂስቲክ ሪግረሽንን ጀነራላይዝድ ሊኒየርን እዩ ተጠቒሙ። ብመሰረት ኣብ ሰብ ሰራሕ መዕበዪ ዕሳው ዘርአዮ ባህርያት ኣቦቓቕላን ቅርፂን ዓይነትን ዘፍረዮ ኮኒዲያን፣ ጠንቂ እቲ ሕማም ፎሞፕሲስ (Phomopsis sp) ዝተባህለ ዓሌት ዕሳው ምዃኑ ተለልዩ። እቲ ሕማም ብብርኪ ጣብያን ወረዳን 100% ፣ ብብርኪ ውልቀ ስፍራ ኣታኽልቲ ጌሾ ድማ ካብ 20% ክሳብ 100% ዝበጽሕ ተርእዮ ነይርዎ። ፅንኩርነት እቲ ሕማም (DSI) ብማእከላይ ብርኪ ካብ 0.3 ክሳብ 4.54 ዝነበረ እንትኾን፣ ሓፈሻዊ ብርኪ ፅንኩርነት እቲ ሕማም ድማ 2.47 እዩ። ኣገባብ ኣመሃህራ ጌሾ፣ ደገፍ ማይ መስኖ፣ ዕድመ ተኽሊ ጌሾን ብራኸ ስፍራ ኣታኽልቲን ኣብ ብርታዐ እቲ ሕማም ርኡይ ፅልዋ ነይርዎም። ብመስኖ ማይ ዝተደገፈ ጌሾ ካብቲ ብዝናብ ጥራሕ ዝለምዐ ኣታኽልቲ ጌሾ ዝወሓደ ፅንኩርነት እቲ ሕማም ነይርዎ። ዕድሚኦም 10 ዓመትን ልዕሊኡን ዝኾኑ፣ ኣብ 2300 ሜትሮን ልዕሊኡን ዝብራኸኦም ገደናን ተሓራሳይ መሬትን ዝለምዑን ስፍራ ኣታኽልቲ ዝያዳ ከቢድ ሕማም ኔሩዎም። ምርዳእ ፅልዋ ባዮፊዚካዊ ረቛሒታት ኣብ ልዕሊ ሕማም ገሾ፣ ንኣንፈት መፃኢ ኣተኣላልያ ሕማም ገሾ ደጋፊ ተራ ክህልዎ ይኽእል እዩ፡፡

በዝሒ ቃላት 244

Abstract in Amharic

የጌሾ (Rhamnus prinoides L’Herit) አግሮፎረስትሪ ልማት በትግራይ ደጋማና ወይና ደጋ ኣከባቢዎች የኑሮና የንግድ መሰረት እየሆነ እየመጣ ያለ የእርሻ ልማት ዘርፍ ነው፡፡ ይሁን እንጂ ከቅርብ ጊዜ ወዲህ የበሽታው ጠንቅ፣ ሽፋኑና የሚያደርሰው ጉዳት በውል ያልታወቀ የጌሾ ግንድን የሚያቆስልና ቅርንጫፍ የሚያደርቅ በሽታ በኣብዛኛው የትግራይ ጌሾ ኣምራች ኣከባቢዎች ከፍተኛ ጉዳት በማድረስ ላይ ይገኛል፡፡ የበሽታው ሽፋንና የሚያደርሰው የጉዳት መጠን ለመገምገምና የባዮፊዚካዊ ልዩነቶች በበሽታው ሽፋንና የጉዳት መጠን የሚያድርትን ተፅእኖዎች ለመዳሰስ ጌሾ አብቃይ በሆኑ የጋንታ-ኣፈሹም፣ ኣሕፈሮምና መደባይ ዛና ወረዳዎች ጥናቱ ተካሂዷል፡፡ ይህ ጥናት በአከባቢ ከፍታ፣ በኣፈር ዓይነት እንዲሁም በጌሾ አመራረትና አያያዝ ከማይመሳሰሉ ስድስት ቀበሌዎች በእጣ በተመረጡ 240 የጌሾ አምራች ማሳዎች ላይ የተካሄደ ሲሆን፡ ባዮፊዚካዊ ልዩነቶች ከበሽታው ሽፋንና የጉዳት መጠን ያላቸውን ትስስር ለመተንተን ባይነሪ ሎጂስቲክ ሪግረሽንና ጀነራላይዝድ ሊኒየር ሞዴሎችን ተጠቅሟል፡፡ በአርቲፊሺያል የሻገታ ማሳደጊያ ሚዲያ በነበረው የእድገት ባህሪና ባፈራው የኮኒዲያ ዓይነትና ቅርፅ መሰረት፡ የበሽታው ጠንቅ ፎሞፕሲስ (Phomopsis sp) የተባለ የሻገታ ዝርያ መሆኑ ተለይቶ ታውቋል፡ በሸታው በቀበሌና በወረዳ ደረጃ የነበረው ሽፋን (incidence) 100% ሲሆን በጌሾማሳ ደረጃ የነበረው ሽፋን ግን ከ20% ክሳብ 100% ይደርሳል። የበሽታው የፅናት መጠን (Disease severity Index) በአማካይ ከ0.3 እስከ 4.54 የነበረ ሲሆን፣ አጠቃላይ የበሽታው የፅናት ደረጃ 2.47 ነው። የጌሾ አመራረት ዓይነት፣ የመስኖ ውሃ ድጋፍ መኖርና ኣለመኖር፡ እንዲሁም የአትልክልቱ እድሜና የአከባቢው ከፍታ በበሽታው ቅለትና ክብደት ከፍተኛ ተፅእኖ ነበረው፡፡ በመስኖ ውሃ የተደገፈ የጌሾ ማሳ በዝናብ ውሃ ብቻ ከሚጠቀም ማሳ ያነሰ የበሽታ ክብደት ነበረው። ዕድሚው 10 ዓመትና ከዛ በላይ የሆነውና፣ ከ2300 ሜትር በላይ ከፍታ ባላቸው የጓሮና የማሳ ላይ ያሉ የጌሾ ማሳዎች በመጠኑ ከፍ ያለ በሽታ ነበራቸው። የባዮፊዚካዊ ልዩነቶች በጌሾ ተክል ሞትና በበሽታው እድገት ላይ ያላቸውን ተፅእኖ በውል መረዳት፡ ወደፊት ለሚደረጉ የጌሾ በሽታውን የመከላከል ስራዎች ከፍተኛ ጠቀሜታ ይኖረዋል፡፡

የቃላት ብዛት 247